►İnformasiya Texnologiyaları (İT) həyatımızın hər sahəsinə nüfuz edərək, görünməmiş bir sürətlə dünyamızda inqilab edir. Ünsiyyət qurmağımızdan və işləməyimizdən tutmuş özümüzü əyləndirməyimizə və sağlamlığımızı idarə etməmizə qədər İT cəmiyyəti yenidən formalaşdırır.

►

Frontend və Backend nədir?

Frontent veb saytların və ya veb tətbiqlərin istifadəçi arayüzünü yaradır və inkişaf etdirir, backend isə veb saytı və tətbiqetmələrin arxa funnksiyalarını təşkil edir və verilənləri işləyir. Hər bir tərəf veb-saytın funksionallığını təkmilləşdirmək üçün digər tərəflə vahid vahid kimi əlaqə saxlamalı və səmərəli fəaliyyət göstərməlidir.

• Frontend vebsayt istifadəçilərinin qrafik istifadəçi interfeysi (GUI) və dizayn, naviqasiya menyuları, mətnlər, şəkillər, videolar və s. daxil olmaqla əmr xətti kimi görə və qarşılıqlı əlaqədə ola biləcəyi hissəsidir. Backend, əksinə, istifadəçilərin görə bilmədiyi və qarşılıqlı əlaqədə olmadığı vebsaytın bir hissəsidir.
• İstifadəçilər tərəfindən görülə bilən və yaşana bilən vebsaytın vizual aspektləri frontenddir.
• Frontend üçün istifadə olunan dillər HTML, CSS və JavaScript-dir, backend üçün istifadə olunan dillərə isə Java, Ruby, Python və .Net daxildir.

Front End İnkişafı

İstifadəçinin birbaşa əlaqə saxladığı veb-sayt hissəsinə ön hissə deyilir. O, həmçinin "tətbiqin müştəri tərəfi" adlanır. Buraya istifadəçilərin birbaşa qarşılaşdıqları hər şey daxildir: mətn rəngləri və üslubları, şəkillər, qrafiklər və cədvəllər, düymələr, rənglər və naviqasiya menyusu. HTML, CSS və JavaScript Front End inkişafı üçün istifadə olunan dillərdir. Həssaslıq və performans Front End-in iki əsas məqsədidir. Tərtibatçı saytın cavabdeh olmasını təmin etməlidir, yəni onun bütün ölçülü cihazlarda düzgün görünməsi, ekranın ölçüsündən asılı olmayaraq veb-saytın heç bir hissəsi qeyri-normal davranmamalıdır.

Back End İnkişafı

Backend vebsaytın server tərəfidir. O, məlumatları saxlayır və təşkil edir, həmçinin vebsaytın müştəri tərəfindəki hər şeyin yaxşı işləməsini təmin edir. Bu, görə bilməyəcəyiniz və əlaqə saxlaya bilməyəcəyiniz veb saytın bir hissəsidir. Proqram təminatının istifadəçilərlə birbaşa təmasda olmayan hissəsidir. Backend dizaynerləri tərəfindən hazırlanmış hissələr və xüsusiyyətlər istifadəçilər tərəfindən dolayısı ilə front-end tətbiqi vasitəsilə əldə edilir. API-lərin yazılması, kitabxanaların yaradılması və istifadəçi interfeysləri və hətta elmi proqramlaşdırma sistemləri olmadan sistem komponentləri ilə işləmək kimi fəaliyyətlər də arxa plana daxildir.

Fullstack inkişafı

Fullstack inkişafı veb proqramın həm frontendində (müştəri tərəfində), həm də backendində (server tərəfində) işləmək təcrübəsinə aiddir. Fullstack developer hər iki sahədə bacarıqlıdır və onlara istifadəçi interfeysinin dizaynından tutmuş server tərəfi məntiqi və verilənlər bazası əməliyyatlarının idarə edilməsinə qədər bütün inkişaf prosesini idarə etməyə imkan verir.

►

Virtual Aləmin Mühafizəçiləri: Hiper Əlaqəli Dünyada Kibertəhlükəsizliyin Sirləri

Kibertəhlükəsizlik nədir?

Kibertəhlükəsizlik sistemləri, şəbəkələri və proqramları rəqəmsal hücumlardan qorumaq təcrübəsidir. Bunlar-kiberhücumlar adətən həssas informasiyaya daxil olmaq, dəyişdirmək və ya məhv etmək məqsədi daşıyır.Məsələn, ransomware vasitəsilə istifadəçilərdən pul qoparmaq və ya normal biznes proseslərini dayandırmaq.

Kibertəhlükəsizlik nə ilə bağlıdır?

Uğurlu kibertəhlükəsizlik yanaşması təhlükəsiz saxlamaq niyyətində olan kompüterlər, şəbəkələr, proqramlar və ya məlumatlar arasında yayılmış qorunmanın çoxsaylı təbəqələrinə malikdir. Kiberhücumlardan effektiv müdafiə yaratmaq üçün təşkilatda insanlar, proseslər və texnologiya hamısı bir-birini tamamlamalıdır. Vahid təhdid idarəetmə sistemi seçilmiş Cisco Security məhsulları üzrə inteqrasiyanı avtomatlaşdıra və əsas təhlükəsizlik əməliyyatları funksiyalarını sürətləndirə bilər: aşkarlama, araşdırma və aradan qaldırılması.

Kibertəhlükəsizlik niyə vacibdir?

Müasir bağlı dünyada hər kəs qabaqcıl kibertəhlükəsizlik həllərindən faydalanır . Fərdi səviyyədə kibertəhlükəsizlik hücumu şəxsiyyət oğurluğundan tutmuş qəsb cəhdlərinə, ailə fotoşəkilləri kimi vacib məlumatların itirilməsinə qədər hər şeylə nəticələnə bilər. Hər kəs elektrik stansiyaları, xəstəxanalar və maliyyə xidməti şirkətləri kimi kritik infrastruktura güvənir. Bu və digər təşkilatların təhlükəsizliyini təmin etmək cəmiyyətimizin fəaliyyətini davam etdirmək üçün vacibdir.

►

Data Analitik kimdir?

Ən sadə mənada, bir Data Analitikin yuxarıda qeyd etdiyimiz prosesi iş mühitində tətbiq etməsi tələb olunur - data toplamaq, analiz etmək və nəticədə əldə olunan məlumatlara əsaslanan qərarlar qəbul etmək.

Başqa sözlə, Data analitik müxtəlif üsul və sistemlərdən istifadə edərək dataları götürür, həmən dataları təhlil və analiz edir, nəticələr və onlara əsaslanan proqnozlar barədə vizual hesabatlar hazırlayaraq şirkətlərə daha yaxşı iş qərarları vermələrinə kömək edir.

Məlumat Analitikasının Növləri

• Təsviri Analitika: Bu növ keçmişdə baş verənləri anlamaq üçün tarixi məlumatların ümumiləşdirilməsinə diqqət yetirir. Ümumi alətlərə hesabatlar, idarə panelləri və məlumatların vizuallaşdırılması daxildir.
• Diaqnostik Analitika: Bu, keçmiş hadisələrin arxasında duran səbəbləri anlamaq üçün məlumatları təhlil etməklə bir addım irəli gedir. Texnikalara qazma, məlumatların aşkarlanması və korrelyasiya daxildir.
• Proqnoz Analitika: Burada gələcək nəticələri proqnozlaşdırmaq üçün tarixi məlumatlar istifadə olunur. Maşın öyrənmə alqoritmləri və statistik modellər tendensiyaları və davranışları proqnozlaşdırmaq üçün adətən istifadə olunur.
• Təlimat verən analitika: Bu təkmil forma data əsasında görüləcək tədbirləri təklif edir. O, mümkün nəticələr və hərəkətləri tövsiyə etmək üçün optimallaşdırma və simulyasiya alqoritmlərini əhatə edir.

Niyə Data Analitik olmalısınız?

• Data Analitiklər dataları informasiyaya çevirməklə şirkətin gələcəyini formalaşdırır və işlədikləri qurumlarda aparıcı rola sahib olurlar.
• Data Analitikası üçün gərəkli xammal məmulatı olan DATA tükənməzdir, artandır, mövcud olduğu müddətcə də Data  Analitiklərə ehtiyac yaradır.
• Bu rola böyük tələbat var. Araşdırmalar göstərir ki, işəgötürənlər ixtisaslı data analitikləri tapmaqda çətinlik çəkirlər və tələbat artmaqda davam edir. Maraq üçün qeyd edim ki, ABŞ -da  ixtisaslı data analitiklər 80000 dollardan artıq əmək haqqı alırlar.
• Data Analitiklər müxtəlif ixtisaslı şirkətlərdə işləyə bilirlər.

Data Analitik üçün lazım olan bilik və bacarıqlar:

• İşlədiyiniz sahəni yaxşı bilməli, yəni çalışdığınız sahədə domain biliklərə sahib olmalısınız.
• Proqramlaşdırma bilikləri-Python və ya R proqramlaşdırma dili ilə bağlı praktiki təcrübəniz olmalıdır. Proqramlar və maşın öyrənmə alqoritmləri yazmaq mürəkkəb problemləri həll etməyə kömək edəcək.
• Verilənlər bazası (Database) ilə işləmə bacarığı- SQL bilikləri data analitika sahəsində karyeranın təməl daşıdır. SQL sorğu və prosedurlarını yazmaqda bacarıqlı olmalısınız. İşləyəcəyiniz şirkətlərdə (xüsusən ölkəmizdə) təhlillər üçün Microsoft Excel-in analitik funksiyalarını bilməyiniz tələb oluna bilər.
• Statistika və Maşın Öyrənmə Alqoritmlərini Anlamaq- Ehtimal paylamaları, hipotez testləri, reqressiya təhlili və müxtəlif təsnifat (classification) və qruplaşma (clustering) üsullarını öyrənməli və real problemə tətbiq edə bilməlisiniz.
• Data Vizualizasiya Alətləri haqqında biliklər- Bir data analitik nəticələri və hesabatları təqdim etmək üçün vizual vasitələrindən istifadə etməyi bacarmalıdır. Tableau, Power BI kimi proqramlarda işləməyi, hesabatlar hazırlamağı öyrənməlisiniz. Bundan əlavə, yaxşı ünsiyyət və təqdimat bacarıqlarına sahib olmalısınız.

Məlumat analitikası təşkilatların fəaliyyət tərzini dəyişdirir, onları daha ağıllı, məlumatlara əsaslanan qərarlar qəbul etmək üçün alətlərlə təmin edir. Texnologiya təkamül etməyə davam etdikcə, data analitikasının innovasiya və səmərəliliyi artırmaq potensialı yalnız artacaq.